Foto album van een bakvis (‘31 - ‘33)
Moment opname van een Duitse geschiedenis met een snufje Engeland.
Op het uitgespreide kleed liggen theekopjes en dvd hoesjes gezellig naast elkaar. Over de theekopjes hebben spinachtigen hun web van barstjes en groefjes achteloos uitgeslagen. De dvd’s zien er vermoeid maar vasthoudend uit. De spulletjes die op deze rommelmarkt verkocht wordt, hopen op een uiteindelijke koper. Rustig wachten de rommeltjes op een hand die hen van het kleed optilt en meeneemt naar een nieuwe bestemming.
In de zomer van 2010 was ik de eigenaar van zo’n hand. Ik nam echter geen seventies prullaria mee naar huis. Bijvoorbeeld voorraadbussen in knallende kleuren die door de jaren een tikje verbleekt waren door de zon. Ik nam van deze rommelmarkt een jaren 30 foto album mee naar huis. Een klein langwerpig boekwerkje met een kaft en inhoud die een tikje verbleekt waren door de tijd.
Het foto-album had ik, terwijl de neuzen van mijn gympen de zoom van het rommelmarktkleedje raakten, nieuwsgierig doorgebladerd. Ik had er 2 euro voor betaald terwijl de dvd’s en geradbraakte Barbie’s achterbleven en hoopten op eenzelfde bedrag. In het album trof ik kleine foto’s aan. Drie of vier per bladzijde met een folieblad er tussen. In een sierlijk en Duits-aandoend handschrift waren er ondertitels bijgezet. Een jonge meisje, ergens tussen de 15 en 18 jaar oud, speelde de hoofdrol. Thuis gekomen bestudeerde ik het album nauwgezetter. Ik had wat moeite met het handschrift omdat een Duitse handschrift wat hoekig is. Net als het spinnenweb van de theekopjes mag het graag een scherpe bocht maken. Op de laatste bladzijde van het boekwerkje trof ik echter twee woorden aan die, ondanks het handschrift, zeer leesbaar waren en weinig aan de verbeelding overlieten. Heil Hitler. Als een donderslag bij heldere hemel eisten deze woorden aandacht. Onverwacht en duidelijk als teken dat iets niet in de haak is.
Geschrokken bladerde ik terug. Met een andere blik keek ik nu naar de olijke foto’s. Ik vroeg mij af waar ik eigenlijk naar keek. Wie was dit meisje? Waar kwam zij vandaan en waar wilde zij naar toe? Hoe belandden de twee h-woorden in een schrift dat overduidelijk van een bakvis was en vooral aandacht had voor de Geschenke op de Geburtstag? Eerlijk gezegd ben ik er, 14 jaar later, nog steeds niet uit. Zo nu en dan pak ik het album eens uit mijn kast. Het staat tussen een dikke historische roman en een detective pocket die ik eens op een vliegveld kocht. Twee dingen weet ik wel over het album en het meisje. De foto die bij de Hitler tekst hoort, zat niet meer in het album toen ik het kocht. Enkel de tekst boven een lege plek bleef over. Blijkbaar heeft iemand toch een vorm van beeld censuur toegepast. Daarnaast is overduidelijk uit de overgebleven foto’s op te maken dat dit meisje uit de gegoede klasse kwam. Het toneel van haar leven bevond zich voor het grootste gedeelte in het Duitsland van de jaren 30. Ski-tripjes, uitjes naar Nederland, tafels met cadeaus en de nodige auto’s en bontjassen passeren de revue.
Het album roept dus vragen op. Vragen die ik niet met zekerheid kan beantwoorden. Ik benader het album dan maar als een inkijkje. Een moment opname in de geschiedenis. Tegelijkertijd is het geen stilstaand tafereel dat zich aandient. De eerste foto’s komen, volgens het onderschrift, uit 1931 terwijl de laatste foto’s in april 1933 zijn genomen. De tijdsgewrichten die Duitsland destijds in hun greep hadden waren overduidelijk in beweging. In 1931 en 1932 liep de Weimar republiek op haar laatste benen en was Duitsland in een diepe economische crises beland. In januari 1933 werd Hitler kanselier van Duitsland. Hij schreef direct verkiezingen uit voor 5 maart 1933.
Op basis van de foto’s lijkt het dat de slechte economische omstandigheden in Duitsland geen grip hadden op het leven van onze hoofdpersoon. Ik vermoed dat zij Stella heet. Althans, deze naam staat onder een foto waarop zij amechtig een Hollywood actrice probeert te imiteren. Stella koopt in Den Bosch (1931) tulpen en bezoekt nogal geregeld Nideggen. Via Wikipedia wordt mij duidelijk dat dit een plaats is in de Eiffel. Dichtbij de Belgische grens. Het foto album herbergt ook een drie fotootjes die gemaakt zijn onderweg naar Münster am Stein. In een open auto ondernemen Stella en haar ouders de reis. Een auto die verschrikkelijk veel lijkt op het type waarmee Donald Duck door Duckstad rijdt. Onderweg stopte de familie om op een geblokt kleedje te picknicken. Het typische Duitse platte zurige roggebrood ligt keurig op schaaltjes te pronken. De bestemming is een die in het Rijnland-Palts gebied ligt. Deze foto’s zijn voor mij de eerste aanwijzing rondom de herkomst van de familie. De plaatsen die zij bezoeken liggen allemaal in een grensgebied. Het uitstapje naar Den Bosch bewijst ook dat zij waarschijnlijk in de buurt van de Nederlandse of Belgische grens wonen. Een nummerbord is goed te lezen op de picknick foto’s. Een Google zoektocht leverde op dat de letter IZ voor Itzehoe staan. Een stadje in Sleeswijk-Holstein. Dichtbij Hamburg. Wederom een grensgebied maar ditmaal niet een streek, zoals wel het geval bij het Rijnland, waar de nazaten van Lodewijk de Vrome eeuwenlang aan landje-pik deden. In Sleeswijk-Holstein liggen de speren begraven van Angelen, Saksen en Friezen. Een ander gebied met een andere geschiedenis.
Terug naar ons tijdperk. Beter gezegd, Stella’s tijdperk. Haar interesses verschillen niet zo verschrikkelijk veel met interesses van andere meisjes. Ook niet met de meisje van het derde millennium. Mooie kleren, snuisterijen, tripjes, excursies met jeugdgroepen en jongens. Het laatste is bijna aandoenlijk. Op een paar bladzijdes staan de foto’s van een familie vakantie naar Heimbach. Een plaats in de Elzas. Mocht de familie van Stella uit het noorden van Duitsland komen, dan zakken ze graag af voor de Ferien naar het zuiden. Ze komen hier vaak, blijkt uit het album. Er was tijdens deze vakantie in Heimbach een zwembad. Stella zwemt in een typisch jaren 30 zwemoutfit in dit bad dat flinke betonnen randen kent. Ze draagt een bakpak met pijpjes en een kloeke badmuts die haar hippe bob-lijn verbergt. Een jongeman in nauwe zwembroek vergezelt haar en zijn foto komt een paar keer terug in het album. Hij is duidelijk het middelpunt van Stella’s affectie. Dit blijkt niet alleen uit de giechelige poses van Stella samen met de posterboy. Onder een van de foto’s heeft zij in een soort geheimschrift een tekst gepend. Met de beste wil van de wereld kan ik hier geen letters, laat staan hoekig geschreven Duits, van maken. Ik vermoed, met enige welwillende fantasie van mijn kant, dat dit een soort steno is. Het komt mij niet als onredelijk over dat een meisje van Stella’s leeftijd en milieu dit op school onderwezen kreeg. Het komt ook niet onredelijk over dat zij haar gevoelens voor haar zwemmaatje, die ze onder een andere foto baby noemt, tot een mysterie maakt.
Hoewel het aandoenlijk overkomt, deze rêverieën van bakvissen, kruipt de bitterheid van de jaren 30 duidelijk ook de wereld van het foto album binnen. Op de laatste bladzijdes van het album vind ik een foto van een klasgenote. Haar naam is Edith. In 1933 in de schoolbanken, terwijl ze twee sierlijke vlechten draagt, voor de eeuwigheid vastgelegd. Op de achtergrond prijkt een wazige prent aan de muur. Toch kan ik duidelijk een jeugdbeweging-tafereel hierop herkennen inclusief vlaggen en uniformen. Het jaartal 1933 probeert mij denk ik duidelijk te maken dat we het hier niet over een vriendelijke scouting beweging hebben. Naast Edith’s foto is een foto van Stella geplakt. Ze staat tegen een muur en draag een lange rok met trui. Op deze trui heeft zij aan haar rechterkant een broche gestoken. Dit kan een vlinderachtig dier zijn of een hele grote bijen-broche. Maar het jaartal 1933 probeert mij denk ik hier weer iets te vertellen.
Tenslotte de pagina waar dit verhaal allemaal om te doen is geweest. De laatste bladzijde, zonder foto, maar met tekst. In York: “Heil Hitler”. Stella was onderdeel geweest van een uitwisselingsproject met een Engelse schoolklas. Eerlijk gezegd weet ik niet of Stella’s klas wel in Engeland is geweest. Misschien bezochten alleen de Engelsen Duitsland en was er geen tegenbezoek. Er ontbreken namelijk foto’s van de Duitse scholieren in Engeland. Wel zijn er foto’s van de school uit York die door Duitsland trekt. De foto’s laten een indruk achter van een jolige sfeer. Dapper bepakt met flinke rugzakken, wandelden de Duitse en Engelse jongelingen door een Germaans bos. Ook bezochten ze de Rheinufer van Keulen. Er is ook een foto van twee Engelsen die achteloos met hun arm op de balustrade van Stella’s balkon leunen, terwijl de gastvrouw ongegeneerd (wederom) een Hollywood pose aanneemt. Een foto van de overtocht van Rotterdam naar Hull, waarschijnlijk op de terugreis, tref ik ook aan in het album. Enkel Engelse jongens staan op het dek, als ik de inscriptie op de scheepsbel goed lees, van de Melrose Abbey uit 1929. Ik denk niet dat Stella deze foto genomen heeft, want het formaat wijkt iets af van de andere foto’s in het album. Wat bij mij eigenlijk nog meer vragen op werpt. Want wat heeft er nu eigenlijk op de missende foto gestaan? Wie heeft in de stad York iets met “Heil Hitler” gedaan? Waren dit de Engelse knapen die in 1933 een Hitlergroet brachten? Wilden zij hiermee, op de Engelse bodem, hun Duitse gastheren alvast mild stemmen? Hadden ze daarom hier een foto van gemaakt en later trouw aan hun gastvrouw gestuurd bij het uitwisselen van reisherinneringen?
Ik schreef eerder dat dit album veel vragen oproept. Vragen die ik enkel met giswerk kan behandelen. Aan definitieve antwoorden durf ik mij niet te branden. De informatie uit het foto album geven mij te weinig harde aanwijzingen. Ik schrijf dit stuk omdat ik dit album met u wil delen. Voor mij is het namelijk niet alleen een puzzel. Ik denk dat het een bewijs is dat het doodgewone, zoals een kleine verliefdheid van een jonge vrouw, het podium kan delen met de tekenen van groot onheil. Sluipenderwijs dienen deze kleine bewijzen zich aan. Het is nu 93 jaar geleden dat Stella de eerste foto’s maakte. Ik word stil en huiverig van wat er in de jaren is gebeurd na het inplakken van de laatste foto. Alertheid, ongeachte welk tijdsgewricht, blijft altijd geboden.
heel mooi verhaal.